Otyłość
Aktualnie choroba otyłościową stała się pandemią XXI wieku. Z raportów
Światowej Organizacji Zdrowia ( WHO – World Health Organization) wynika,
że 65% światowej populacji żyje w krajach, w których więcej ludzi umiera z
powodu nadwagi i otyłości niż z powodu niedowagi. Dane te budzą niepokój i
skłaniają do refleksji nad jakością i ilością naszego zwyczajowego sposobu
odżywiania.
Czym jest nadwaga i otyłość?
Według Światowej Organizacji Zdrowia nadwaga jest definiowana jako stan
poprzedzający otyłość (przedotyłość), czyli stan, w którym poziom nadmiaru
tkanki tłuszczowej, nie spełnia jeszcze kryteriów rozpoznania otyłości. Z kolei
otyłość jest definiowana przez WHO, jako nadmierne gromadzenie tkanki
tłuszczowej w organizmie, które może doprowadzić do pogorszenia zdrowia.
Należy wyraźnie podkreślić, że otyłość nie jest defektem kosmetycznym. Jest
chorobą przewlekłą o złożonej patogenezie, o charakterze postępującym bez
tendencji do samoistnego ustępowania oraz ze skłonnością do nawrotów.
Pojawia się w wyniku dodatniego bilansu energetycznego, który jest
konsekwencją przewagi energii dostarczonej z pożywieniem nad energią
wydatkowaną. Prowadzi to do upośledzenia czynności i uszkodzenia struktury
poszczególnych narządów lub układów , problemów psychologicznych i
socjologicznych oraz skrócenia oczekiwanego czasu życia.
Rozpoznanie nadwagi i otyłości
Rozpoznanie nadwagi i otyłości opiera się na wskaźniku BMI. Współczynnik BMI
(body mass index) oblicza się dzieląc masę ciała wyrażoną w kilogramach przez
wzrost podany w metrach podniesiony do kwadratu
Prawidłowe wartości BMI mieszczą się w przedziale 18,5 kg/m2 – 24,99 kg/m2.
Jeśli BMI przekracza 25 kg/m2 to możemy rozpoznać nadwagę, która mieści się
w przedziale 25 kg/m2 – 29,9 kg/m2. Przy BMI powyżej 30 rozpoznajemy
otyłość. BMI nie jest jednak wskaźnikiem, który pozwala na określenie ilości i
rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w organizmie. Bardziej dokładna, szybką i
prostą metodą oceny składu ciała jest bioimpedancja (bioelectrical impedance
analysis). Metoda ta polega na określeniu różnicy w przewodzeniu prądu
elektrycznego w przedziale tłuszczowym i wodnym. Badanie jest bezpieczne i
bezbolesne.
Diagnozując nadwagę i otyłość nie należy koncentrować się wyłącznie na masie
ciała i jego składzie. Bardzo ważne są badania laboratoryjne (między innymi:
morfologia, profil lipidowy, poziom glukozy i insuliny na czczo, poziom kwasu
moczowego, markery stanu zapalnego).
Przyczyny rozwoju otyłości
Bez względu na pierwotną przyczynę , którą ustala lekarz, nadmiar tkanki
tłuszczowej zawsze jest efektem dodatniego bilansu energetycznego, czyli
wspomnianej już przewagi energii przyjmowanej z pożywieniem nad energią
wydatkowaną.
Wśród pierwotnych przyczyn rozwoju otyłości znajdują się:
Czynniki środowiskowe (nawyki żywieniowe, postawy i przekonania
dotyczące jedzenia, ilość, jakość i sposób jedzenia)
Uwarunkowania genetyczne (np. zespoły genetyczne predysponujące do
rozwoju otyłości)
Czynniki psychologiczne (obniżona samoocena, obniżony nastrój,
zaburzenia depresyjne, nieumiejętne zaspokajanie lub realizowanie
potrzeb psychicznych)
Zaburzenia hormonalne (np. podwyższony poziom kortyzolu, niedobory
hormonów tarczycy)
Czynniki jatrogenne (np. przyjmowanie leków zwiększających apetyt)
Podział i rodzaje otyłości
Biorąc pod uwagę patogenezę otyłość dzielimy na:
Pierwotną – będącą konsekwencją dodatniego bilansu energetycznego
Wtórną – występującą efekcie różnych stanów chorobowych
Innym kryterium podziału otyłości jest rozmieszczenie tkanki tłuszczowej. W
tym przypadku wyróżnia się otyłość:
Gynoidalną (pośladkowo-udową)
Towarzyszy jej hiperplazja komórek tłuszczowych, czyli powiększenie ich
liczby. W tego rodzaju otyłości sylwetka przypomina kształt gruszki i
występuje częściej u kobiet.
Androidalną (brzuszną) – tutaj tkanka tłuszczowa gromadzi się w
większych ilościach głównie w obrębie jamy brzusznej oraz ramion i
karku, powodując, że sylwetka przypomina jabłko i jest bardziej
charakterystyczna dla mężczyzn.
Konsekwencje otyłości
Badania jednoznacznie wskazują, że efektem występowania otyłości jest
zwiększenie ryzyka wielu powikłań metabolicznych i niemetabolicznych, do
których zaliczamy:
Powikłania metaboliczne:
Nadciśnienie tętnicze
Stany przedcukrzycowe
Insulinooporność
Cukrzyca typu 2
Zaburzenia lipidowe
Choroby układu krążenia (zawały, udary, miażdżyca)
Niealkoholowa stłuszczeniowej choroba wątroby (NAFLD)
Niektóre rodzaje nowotworów
Dna moczanowa
Zaburzenia hormonalne
Powikłania niemetaboliczne:
Choroba zwyrodnieniowa stawów
Żylaki kończyn dolnych
Obturacyjny bezdech senny
Przepuklina rozworu przełykowego
Astma
Niska samoocena
Zaburzenia obrazu ciała
Depresja
Izolacja społeczna
Otyłość nie tylko pogarsza jakość funkcjonowania ale także skraca czas życia.
Ryzyko wystąpienia powikłań zdrowotnych otyłości u poszczególnych osób
zależy od ilości nadmiernej tkanki tłuszczowej i czasu trwania choroby
Leczenie otyłości
Leczenie choroby otyłościowej powinno być zindywidualizowane i podjęte na
możliwie najwcześniejszych etap[ach jej rozwoju. Elementem procesu leczenia
jest farmakoterapia, leczenie żywieniowe, terapia ruchowa, a w wielu
przypadkach także poradnictwo psychologiczne lub psychoterarapia.
Lidia Szczepańska
psychodietetyk, dietetyk kliniczny
Literatura:
- A. Brytek-Matera (red.) „Psychodietetyka”, Warszawa 2022, wydawnictwo PZWL
- L. Ostrowska, P. Bogdański, A. Mamcarz, „Otyłość i jej powikłania”. Warszawa 2021,
wydawnictwo PZWL